กลองวินิจฉัยเภรี
Update 23 ก.ค. 2564
กลองวินิจฉัยเภรี
กลองวินิจฉัยเภรี สมเด็จเจ้าพระยา บรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) ได้ทํา กลองขนาดใหญ่ ทําด้วยไม่รักขัดมัน มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 62 เซนติเมตร สูง 136 เซนติเมตร หน้ากลองขึงด้วยหนังควายเผือกเขามาถวายพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจาอยูหัว เมื่อครั้งที่เปนเจาพระยาพระคลัง ออกไปบูรณะเมืองจันทบุรีใน พ.ศ. 2380
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว มีพระราชดําริวา ในสมัยกอนราษฎรผูมีความ ทุกขรอนจะทูลเกลาฯ ถวายฎีกาไดก็ตอเมื่อเวลาที่พระมหากษัตริยเสด็จออกนอกพระราชวัง หากสามารถตีกลองรองฎีกาไดทุกวันโดยไมตองรอเวลาที่จะเสด็จออกนอกพระราชวัง ก็จะเปน การบําบัดทุกขของราษฎรไดอีกประการหนึ่ง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานชื่อ กลองสําหรับตีกลองรองฎีกาวา “กลองวินิจฉัยเภรี” ตั้งไวที่ทิมดาบ ในบริเวณ พระบรมมหาราชวัง ใหกรมวังลั่นกุญแจไวเมื่อผูใดจะไปรองถวายฎีกา กรมวังก็จะไปไขกุญแจ ให เมื่อตีกลองแลวตํารวจเวรก็ไปรับตัวและเรื่องราวของผูตีมา แลวจึงนําความขึ้นกราบบังคม ทูลฯ เพื่อมีพระบรมราชโองการตรัสสั่งใหผูใดตองชําระความ ก็ใหสงเรื่องที่ถวายฎีกาไปตาม รับสั่งนั้น พระองคจะตรัสถามในเรื่องที่มีผูรองฎีกาเสมอ ๆ ตระลาการผูตองชําระความก็ตอง ชําระความไปตามกฎหมาย ดวยความถูกตองใหความยุติธรรมแกผูรองถวายฎีกา การตีกลอง รองฎีกานั้นราษฎรผูที่จะเขาไปตีกลองรองฎีกาตองเปนผูที่ไดรับความทุกขยากอยางมาก เพราะ ตองเสียเงินเปนคาไขกุญแจใหแกเจาพนักงานหรือบางครั้งก็จะถูกเจาพนักงานโบยตีกอนจะตี กลองรองฎีกา
ตอมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเลิก ประเพณีตีกลองรองฎีกา และโปรดเกลาฯ ปาวประกาศใหราษฎรทราบกําหนดเวลาที่พระองคจะ เสด็จออกรับฎีกา ณ พระที่นั่งสุทไธสวรรยเดือนละ 4 ครั้ง ในวันขึ้น 7 ค่ํา, แรม 7 ค่ํา, แรม 13 ค่ํา ในเดือนขาด และแรม 14 ค่ํา ในเดือนเต็ม หากบางครั้งใกลวันพระไมเสด็จออกดวยพระองค เอง ก็จะทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหพระเจาลูกยาเธอ กรมหมื่นมเหศวรศิววิลาส เสด็จออกรับ ฎีกาแทนพระองค เมื่อเวลาที่จะเสด็จออกโปรดใหตีกลองวินิจฉัยเภรีเรียกผูที่จะถวายฎีกามา ชุมนุมกันที่หนาพระที่นั่ง เมื่อพระองคทรงรับฎีกาแลว จะพระราชทานเงินบําเหน็จแกผูที่ถวาย ฎีกาคนละ 1 สลึง หากชําระความไดความตามจริงที่รองถวายฎีกาจะพระราชทานรางวัลใหอีก 1
สลึง เปนคากระดาษ ดินสอและคาจางเขียน แตถาผูใดถวายฎีกาความเท็จก็จะถูกลงพระอาญา ตามจารีตประเพณีผูที่จะทูลเกลาฯ ถวายฎีกา ตองเขียนคําฎีกาลงในกระดาษแบบสมุดฝรั่งแทน การเขียนลงในกระดาษมวนยาว ๆ เพื่อสะดวกในการอานและตองใชคําสุภาพ แจงชื่อผูที่ เกี่ยวของใหถูกตอง ลงชื่อผูถวายฎีกาหรือผูถวายแทนใหเรียบรอย ภายหลังพระบาทสมเด็จพระ จอมเกลาเจาอยูหัว ทรงเห็นวาราษฎรรูธรรมเนียมปฏิบัติดีแลว จึงโปรดเกลาฯ ใหเลิกการตี กลองรองฎีกา และใหสรางหอสําหรับเก็บกลองวินิจฉัยเภรีไวที่ขางปอมสิงขรขัณฑริมประตู เทวาพิทักษ
ตอมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดตั้ง พิพิธภัณฑสถานสําหรับพระนคร สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ จึงขอ พระราชทานกลองวินิจฉัยเภรีมาตั้งจัดแสดงในพิพิธภัณฑสถานสําหรับพระนคร ซึ่งปจจุบันนี้คือ พิพิธภัณฑสถานแหงชาติพระนคร
