กฎมณเฑียรบาล
ล่าสุด 01 พ.ย. 2563
กฎหมายตราสามดวงว่าด้วยกฎมณเทียรบาล
กฎมนเทียรบาล เป็นกฎหมายที่กล่าวถึงราชประเพณีระเบียบแบบแผน การละเว้นและวิธีปฏิบัติในการพระราชพิธีต่างๆ ของพระมหากษัตริยพระบรมวงศานุวงศ์ตลอดจนข้าราช บริพารที่ถวายการรับใช้ในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งพวกพราหมณ์ได้นํามาเผยแพร่ตามคําภีร์มนูธรรมศาสตร์ของอินเดียตั้งแต่สมัยโบราณ
สมัยอยุธยา กฎมนเทียรบาลได้เริ่มตราขึ้นในรัชกาสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ตามคติ โบราณ พระมหากษัตริยเปรียบประดุจดั่งสมมุติเทพ เป็นผู้ทรงพระบรมเดชานุภาพโดยสมบูรณ์ สามารถกระทําการใด ๆ ได้ตามพระราชประสงค์อันเป็นเหตุทําให้เกิดปัญหาในเรื่องการสืบราช สันตติวงศสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตรากฎมนเทียรบาลขึ้น เพื่อเป็นแบบแผนในพระราชสํานัก ต่อมาจึงได้ถือเป็นหลักการปฏิบัติมาจนถึงสมัยปัจจุบัน และ ได้มีการปรับปรุง เปลี่ยนแปลง แก้ไข เพิ่มเติม โดยเลือกใช้ให้เหมาะสมเขากับสภาพการณ์ของ สังคมและบ้านเมือง มีลักษณะการบังคับใช้เป็นกฎหมายซึ่งไม่ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญ
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการรวบรวมบทกฎหมายต่างๆ ที่กระจัดกระจายและหลงเหลืออยู่ภายหลังจากที่เสียกรุง ศรีอยุธยาใหกับพมาเมื่อ พ.ศ. 2310 ได้มีการจัดหมวดหมู ตรวจชําระแกไขและรวบรวมเขาไว้ เป็นกฎหมายตราสามดวง ซึ่งกฎมนเทียรบาลเป็นกฎหมายฉบับหนึ่งซึ่งได้ถูกรวบรวมเข้าไว้ใน กฎหมายตราสามดวงด้วย
กฎมนเทียรบาล มีเนื้อหาแบ่งออกเป็น 3 ลักษณะ พอสังเขปดังนี้
1. วาดวยแบบแผน พระราชภาระในการปกครองประเทศ การเสด็จออกที่ประชุมมุข มนตรีพิพากษาคดีและวาราชการบ้านเมือง พระราชกิจประจําวัน ประจําเทศกาล ตามกําหนด พระราชพิธีต่างๆ หรือเป็นการส่วนพระองค์ตามพระราชอัธยาศัย
2. ว่าด้วยตําแหน่งหน้าที่ราชการเป็นข้อบัญญัติพิเศษเกี่ยวกับพระราชฐานและพระราชวงศ์
3. ว่าด้วยพระราชกําหนดเป็นข้อบังคับสําหรับราชสํานักว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ การเสกสมรสแห่งเจ้านายในพระราชวงศ์การปกครองในราชสํานัก ข้าราชการในพระราชสํานัก การดูแลรักษาพระราชมณเฑียร พระราชวังชั้นในชั้นนอก การจัดการพระราชพิธีตางๆ หากมีผู้ใดละเมิดกฎมณเฑียรบาลต้องได้รับโทษตามที่ตราไว้
ปัจจุบันกฎมนเทียรบาลที่ยังคงมีความสําคัญ คือ กฎมนเทียรบาลว่าด้วยการสืบราช สันตติวงศ์พระพุทธศักราช 2467
กรมศิลปากร. อักขรานุกรมประวัติศาสตรไทย อักษร ก. กรุงเทพฯ : ม.ป.ท., 2540, หนา 15 – 21.
